Scenario Technique เป็นกระบวนการในการกำหนดแผนการจัดการกับสถานการณ์ที่จะเกิดขึ้นในอนาคต ซึ่งเกิดจากการร่วมสร้างของฝ่ายต่างๆ เป็นทางเลือกที่จะจัดการกับสถานการณ์ที่จะเกิดขึ้น ตั้งแต่ทางเลือกในสถานการณ์ที่เลวร้ายที่สุด (Worst Case) สถานการณ์ปกติ (Normal Case) จนถึงสถานการณ์ที่ดีที่สุด (Best Case) ซึ่งสามารถครอบคลุมสถานการณ์ที่จะเกิดขึ้นในอนาคตเอาไว้ได้ ดังนั้นไม่ว่าอนาคตจะเป็นเช่นไร เราก็มีแผนการที่จะจัดการกับมันเสมอ ซึ่งต่างไปจากการที่เรามีแผนๆ เดียว เพราะหากสถานการณ์ในอนาคตเปลี่ยนไปโดยที่เราคาดไม่ถึง เราจะไม่สามารถจัดการความเปลี่ยนแปลงที่เกิดอย่างไม่คาดฝันนั้นได้ดีหรือทำได้แค่เพียงตั้งรับสถานการณ์เท่านั้น
เทคนิคดังกล่าวเริ่มจากการสังเกตเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นจริงๆ ว่าสิ่งที่เกิดขึ้นใน ปัจจุบัน น่าจะเป็นสัญญาณที่จะส่งผลให้เกิดอะไรขึ้นในอนาคต โดยทำการค้นหาความเป็นไปได้ต่างๆ บนพื้นฐานที่ว่า หายนะมักมาคู่กับโอกาสเสมอ ถ้าเราเห็นความเป็นไปได้หลายทาง (มากที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้) เราก็สามารถกำหนดทางเลือกที่จะจัดการกับปัญหานั้นๆ ได้มากขึ้น
การจะกำหนดทางเลือกดังกล่าว จำเป็นที่จะต้องหาและคัดเลือกตัวแปร ที่มีอิทธิพล ที่จะส่งผลถึงอนาคต (ตัวแปรหลัก) ทั้งด้านบวกและด้านลบ และตัวแปร ที่คาดไม่ถึง (แต่สามารถจัดการได้) จากนั้นจึงทำการคัดเลือกหนทางที่เป็นไปได้มากที่สุด แล้วทำการเขียนแผนการอย่างคร่าวๆ
ขั้นตอนการทำ Scenario
1) วิเคราะห์สถานการณ์ปัจจุบัน ที่เกิดขึ้นกับองค์กรของเรา สังคมไทย และสังคมโลกในทุกๆ ด้าน
2) คัดเลือกตัวแปรหลักที่จะเป็นตัวกำหนดอนาคต (Predictable Variables) โดยการจำแนก แยกแยะ สถานการณ์จาก ขั้นตอนที่ 1 ว่าอะไรคือตัวแปรที่เราคาดการณ์ได้ ซึ่งน่าจะส่งผลถึงอนาคต (กำหนดระยะเวลาในการทำด้วย) คัดเลือกตัวแปรที่เราคาดไม่ถึง (Critical Uncertainties Variables) ซึ่งมักเป็นตัวแปรที่ทำให้เกิดการหักเห/เปลี่ยนแปลงที่สำคัญ
4) จัดตัวแปรต่างๆ (ทั้งที่เป็นตัวแปรหลักและตัวแปรที่ไม่แน่นอน) เข้ามาอยู่ในหมวดเดียวกัน
5) จัดลำดับความสำคัญของตัวแปรต่างๆ เพื่อหาแรงผลักดันที่สำคัญ (Driving forces) ทั้งที่เป็นตัวแปรที่คาดการณ์ได้อย่างแน่นอนและคาดการณ์ไม่ได้ แต่มีอิทธิพลต่ออนาคตอย่างมาก
6) คัดเลือก Scenario ที่เป็นไปได้มากที่สุด โดยเลือก Scenario Logic ที่สอดคล้องกัน เช่น ถ้าเกิดสิ่งนี้แล้ว จะเกิดอีกสิ่งที่คาดการณ์ไว้ตามมา
7) สร้าง Plots ให้เป็น Scenario ที่อาศัยปัจจัยต่างๆ ทั้งที่แน่นอนและไม่แน่นอนเข้ามาเชื่อมโยงผูกเข้าไว้ด้วยกันเสมือนเป็นการเล่านิทานสั้นๆ แล้วตั้งชื่อเรื่องให้กระทบใจ
(จากจดหมายข่าวประชาสังคม ฉบับที่ 8 มกราคม – กุมภาพันธ์ 2542)
Scenarios สังคมไทย
ระหว่างวันที่ 10 – 13 ธันวาคม 2541 Civicnet ได้มีการจัดสัมมนา scenarios For the Great Transformation of Thai Society หรือในที่นี้จะขอเรียกสั้น ๆ ว่า “Scenarios สังคมไทย” ขึ้นที่ วังยางรีสอร์ท จ.สุพรรณบุรี ในการนี้ได้เชิญคณาจารย์ นักวิชาการ ผู้ทรงคุณวุฒิ ผู้แทนองค์กรต่าง ๆ กว่า 50 คน เข้าร่วมประชุม เพื่อให้เกิดการตระหนักรู้ในปัญหาของสังคมและเห็นภาพอนาคตของสังคมไทยร่วมกันและร่วมกันกำหนดยุทธศาสตร์ รับมือต่อการเปลี่ยนแปลงนั้น
Scenarios คือ การวาดฝันถึงอนาคต แต่เป็นการวาดฝันอย่างมีหลักการ มีความเป็นไปได้ มีเหตุผลรองรับ และสามารถอธิบายได้ ไม่ใช่วาดฝันที่เลื่อนลอย โดยการพิจารณาจากสถานการณ์ปัจจุบันของโลกและสังคมของตน แนวโน้มของการเปลี่ยนแปลง และข้อสังเกตจากปรากฏการณ์เล็ก ๆ ทางสังคมที่เกิดขึ้นแล้วพยากรณ์เหตุการณ์ที่จะเกิดขึ้น ทั้งที่เป็นไปในทางที่ดี จนถึงดีสุดๆ ที่เลวร้ายจนถึงร้ายสุดๆ และเหตุการณ์ที่ดำเนินการไปตามปกติ และนำมาผูกเรื่อง สร้าง Scenarios Plots ออกมาจากนั้นจึงคัดเลือก Scenarios ที่เป็นไปได้มากที่สุด เพื่อค้นหาแนวทางเตรียมรับสถานการณ์ที่ได้คาดว่าจะเกิดขึ้น ทั้งเพื่อลดจุดอ่อน และเสริมจุดแข็งของตนเองและสังคมต่อไป
ผลจากกิจกรรมดังกล่าว ที่เห็นได้คือ เกิดการแลกเปลี่ยนความรู้ประสบการณ์ ทัศนะและมุมมองต่อสังคมไทยในภายหน้า และทำให้ตระหนักถึงสภาพการณ์ของตนเองและสังคมในปัจจุบันมากขึ้น ตลอดจนความรู้เกี่ยวกับกระบวนการทำ Scenarios สามารถนำไปปรับใช้กับองค์กรหรือสถานการณ์อื่นๆ ได้อีกมากมาย